सन्तान बराबरी

स्वाभिमानी बन्न सिकौँ नेपालका छोरीछोरी
बजाउदै धिनताङ धिनताङ गुन्जाउदै मालसिरी

जन्म लियाँ यो धर्तीमा नाम दियो माटोले
मन हाम्रो दुख्ने गर्छ ननिका ती खाटोले
खियाउनु छ दश नङग्रा भइ छोरछोरी
गर्ने छैनन् भेदभाव हामी बराबरी

तराइका फाँटहरुमा गर्नु पर्छ काम
पहाडको टुप्पोबाट तब आउँछ घाम
हिमालहरु नेपालका गहना तिलहरी
हिमाल तराइ पहाडका सन्तान बराबरी

ऊ कतिन्जेल सहिरहन्छ

पट्यार लाग्दो घामले सुकेका
ती क्याक्टसका बोटहरुले
दिनानुदिन सियोको टुप्पोले झंै
मुटु छियाछिया हुने गरी घोचिरहन्छ
ती एक जोर पैतालाहरुमा

विनाशकारी हावाहुरीले
सुकाएका विरुवाबाट झरेका पातहरुमा
मचक्क टेक्दा सोला दिएको
भान हुन्छ तिनै एक जोर पैतालाहरुमा

घरमा पुग्दा फिजै फिजले
भरिएका ओडारजस्ता मुख
बाइरहेका हुन्छन पशुहरु
तिखा बाङ्गिएका दातहरु देखाएर
ती पशुहरुले साह्रै दुःख दिइरहेका छन्
प्रत्येक गरिबका एक जोर हत्केलाहरुलाई

पछ्याउँछ समयलाई कमजोर ठानेर
र त निरन्तर बर्जाछन् झापट ती
उड्न खोज्ने पखेटाहरुमा
र ओस्याउँछन् चिसो छिडीमा रातभरि
कहिले उठ्नै नसक्ने गरी
ती एक जोर पैतालाहरुलाई

गाउँठाउँ र वरिपिर
देशदेखि विदेशसम्म
सडक र सहरभरि
खैलाबैला हुन्छ उसैको
वायुमण्डलको चिसो हावाले पेट भर्छ
र मर्छ रातभरि
थापेर ती दुई हत्केलाहरु

बिहान हुन नपाउदै
नाङ्गिन्छन् अङ्गहरु
च्यातिन्छन् वस्त्रहरु
प्राकृतिका अनमोल झाडीहरुमा
नाङ्गा ती एक जोर पैतालाहरुसँगै
यसै गरि नाङ्गिरहेछन वर्षौँदेखि निरन्तर
तर ऊ यी सबै-सबै किन सहिरहन्छ
आफ अपराधी झैँ चुपचाप
एककोहोरो भएर ऊ कतिन्जेल सहिरहन्छ

पृथक मनहरु

पृथक मनहरु
माजु मार्मिका
मन भित्रको संवेदनामा
आगो बलिरहेको छ
हरेक पलपलमा
आगोका ज्वालाहरु पिइरहन्छन
प्रत्येक क्षणक्षणमा

हरितालिका
साच्चै तीज भएर आउनु छ भने
शान्तिको राको बालेर आउ
पिडाको आघातले फुटन
बाँकी मुटुहरुलाई जोगाउन
भोका पेटहरुको
भोक भेटाउन
न कि दामसिएका पेटहरुलाई
झनै बसाउन

चुहाउदैछन मोतिका दाना
दिनरात बर्षिन्छन आफसेआफ
चट्टानको चुहावटसरी भिरहरुमा
कसरी टिप्न सक्छन र
श्रमका दाना टिप्नेहरुको भिडबाट
अह टिप्न सकेनन अझैपनि
तर लिन्छन पोल्टाभरि सान्त्वनाका पोकाहरु
अनि बोकेर रुन्छन थुनेर कोठाहरु ।

दिनेहरुले दिए भन्दैमा नलेउ भो
हाम्रै मन कठोर बन्नु पर्छ
मुत्यु पर्यान्त पनि छुरा घस्नेहरु
मृत लासमाथि रजाई गर्न मनाही छ
बौलाहा कुकुरले साप्रो च्यापे झै
नच्याप यी मनहरुलाई
पागल पनको पहिचान बोकेर
जिस्काउन मनाही छ
पृथक मनहरुलाई उदाङगो पार्न सक्दैनौ ।

हावा सुस्त छ सुर्य चुस्त छ
यिनैलाई साक्षी राखेर
युद्ध भन्दा डरलाग्दो जीन्दगीको
कहानी भोगेकी छौ तिमीले पिन
फलाम सँग रातदिन युद्ध लडेकी छौ ।
आखिर जीत त तिम्रै भएको छ नि ।
तर अझै जिस्काइरहन्छन ती आडम्बर
तिमीले खसालेका मोतिका दाना खोस्नेहरु ।

निस्फिकि्र सन्त्रासको पिरो
धुवामय आकाशमा उड्नु छ
प्रवाह नगरि धुवाको
झरर्नु छ अझै तल
बरु परु आगोमा
नराखी
आशा कसैको शुभकामनाको
नमाग्नु भिक्षा कोहीसँग
बरु पौडिरहनु संघर्षका डुंगा चलाएर
नरुनु भौकै मन जलाएर
बलिरहेको आगोमा बरु पेट्रोल थप्न आउ
जीवनलाई जीवन्तता दिनु छ भने
अनि हराउ
तिमीले फलाएका मोति टिप्नेहरुलाई
मृत्यु पर्यान्त पनि शरिर चुस्नेहरुलाई ।

रङ्ग भर्नु छ

भन्छन हजुर सबैले तीज आयो तीज आयो
हाँसी खेली नाच्ने गाउने एउटै दिन आयो

हामी चेली रुन्छौ र बाह्रै मास विव्हल भई
नबस्नु है दिदी बहिनी घरमै बन्दी भई

घरको घन्दा सँगै हामी गर्न सक्छौ धेरै
समाजका कुरितीलाई हामी आफै फेरौ

हुन सक्छ अझ बढी अत्याचार यहाँ
चुप लागि बस्यौ भने जे पनि हुन्छ यहाँ

कहिले धेरै रुन्छ मन कहिले हाँस्छ मन
त्यसैलाई सम्हालेर राख्ने हाम्रै काम

कहिले बेँसी झरीझरी रुन्छन गाँउले चेली
कहिले काही उकालीमा रुन्छन बसी बसी

नरुनु है अरु सामु आँशु झारी झारी
कहिल्यै पनि नसोच्नु है आफू कमजोर भनी

सीप सिकौ ज्ञान लिउ भरौ साहस
नबनौ है कसैको नि नोकर अनि दास

कोहि हुन्नन संसारमा दोस्रो नागरिक
केही गर्न हुनुपर्छ आफै जाकरुक

गलत संस्कार संस्कृतिलाई परास्त गर्नु छ
नयाँ समाज निमार्ण गरी रङ्ग भर्नु छ ।

जिम्मेदारी हाम्रो नी छ ए नारी जाति हो
आजै उठौ आजै लागौ ए मेरा साथी हो ।

सङ्घर्षमा सानो-ठूलो

झरझर गर्ने झरनासँगै छङछङ बग्ने पानी
सङ्घर्षमा सानो-ठूलो हुँदै बग्ने बानी

डाँडापारि फुल्यो फूल फूलैमा रस बस्यो
जानुपर्ने टाढा अझै पुलैमा दश बज्यो
दोधारमा नबसौँ है चाँडै बढौँ हामी
झरझर गर्ने झरनासँगै छङछङ बग्ने पानी

सयौँ दिन रात गरी वर्षौ बित्दै जान्छन्
कैले औँसी कैले पूर्णिमाको रातहरु बन्छन्
राखनु पर्छ सुमार्गमा हिँडी राखने बानी
झरझर गर्ने झरनासँगै छङछङ बग्ने पानी

यसरी उठने थिइन आमा !

पहिले मलाई खुकुरीको धार बनाइयो
हिजो सम्म उध्याउने गरिन्थ्यो
आज कजिएकी छु
यहाँ भन्दा बढी उध्याउन पर्दैन
साँध लगाउन पर्दैन मलाई

कहिले मलाई हँसिया बनाइयो
र धान काट्न घाँस काट्न प्रयोग गरिन्थ्यो
कहिले खुकुरी बनाएर
साँध लगाइन्थ्यो र फत्ते गरिन्थ्यो
गर्न हुने र नहुनेकामहरु
कहिले खुकुरी कहिले हँसिया बन्नुको पिडाले
आज म बल्झिएकी छु

कि त मलाई खुकुरीको धार बन्न दिइयोस
कि त हँसियाको दाँत बन्न दिइयोस
र मेरै काममा लगाइयोस

हो डराउनु पर्दैन म जे भएपनि
मेरा धार या दाँत जे भएपनि
मैले देखेकै छु
मलाई बल्झाउनेहरु
यहीँ कतै लुकेर झुकेका छन्

हिजो मलाइ गोरुजस्तै बनाएर खेतमा
नजोताइएको भए
अगुवा बनाएर खुट्टा
नतानिदिएको भए
मेसिनका पुर्जा बनाएर
परिचालन नगरिएको भए
आज पनि मलाइ मेरै काममा
लगाइएको भए
म यसरी उठने थिइन आमा !

मंसिरको चाडवाड सम्झेर
असारको हिलो छिचोल्दै
जोतेका खेतबारीमा
बेलैमा कमाइ लगाउन पाएको भए
हावा हुरीको प्रवाह नगरी भदौमै बाली
मौलाउन पाएको भए
त्यहीँ कमाइमा रम्थे होला ।
त्यसमै मेरो चित्त बुझ्थ्यो होला ।

म यसरी उठने थिइन आमा !
अहिले म यसरी उठने थिइन ।

मर्न के को डर

बाँचिन्जेल गर्नु धेरै, मरे के छ र
मर्नु नै छ एकदिन, मर्न के को डर

बढाइ राखनु यात्रा सधै गन्तव्यमा पुग्न
पर्दैन है अरु सामु शिर निहुराइ झुक्न
अधिपछि नभुल्नु है हेर्न वरपर
मर्नु नै छ एकदिन मर्न के को डर

एकैछिन नराखनु है खाली हातहरु
धेरै आउछन दिनलाई सधै-सधै साथहरु
यसरी नै बन्छ हाम्रो, राम्रो नयाँ घर
मर्नु नै छ एकदिन मर्न के को डर

नखाएरै टारे साझ

वेदनाले छाती दुख्यो आशु मैले झारे आज
आधा पेट सधै बस्थे नखाएरै टारे साझ

होइन मेरो चाहना नि मिठै खाने रामै लाउने
अन्नको त कुरा के र पानी सम्म बारे आज

लालाबाला भोकाएर रुदै हिड्छन सँगै
दिन केही नसके नी झनै नजिक सारे आज

कस्को खेल भनौ मैले जीवन बित्यो यसै
मान्छे कै पो खेल रैछ लाजले नजर झारे आज

उ कस्तो मान्छे

दुःख लाग्दैन उसलाई कमारो हुँदा
हुदैन दुःखी आफै अपाङ्ग हुँदा
कराउछ चिच्याउछ बरु आफ्नै आमाको
हात खुट्टा बेच्न नपाउँदा
उ कस्तो मान्छे

आफैलाई कङगाल बनाएर
भिख माग्न चाहन्छ
फैलाएर हातहरु परपर सम्म
तर राख्दैन जतन गरेर
सम्पतिका भण्डार र पोकाहरु
मनलागि चलाउछ
र सिध्याउछ सब थोकहरु
उ कस्तो मान्छे

थाहा पाउदैन आमालाई बेच्दा
म पनि बेचिन्छु भनेर
उ त आमाको शरीरका
अङग-अङग काटेर बेच्न चाहन्छ
तर थाहा पाउदैन मेरो घाटी तिनैसँग
जोडिएको छ भनेर
माटो सँग डलर साटेर
नक्कली चेकको भूक्तानी लिन आतुर हुन्छ
थाहा छैन माटोको मोल कति हुन्छ भनेर
उ कस्तो मान्छे

म त भन्छु
उ सस्तो मान्छे
मानवरुपि मखुन्डो जस्तो मान्छे ।

गर्छ र को वास्ता

गर्छ र को वास्ता बस्ने बास नहुनेको
भन्छन् अझै सानो-ठूलो जात नहुनेको

कस्तो हुन्छ राम्रो-मीठो त्यसै जुनी बित्छ
मोल मोलाइ हुन्छ सम्पत्तिको रास नहुनेको

पौडी खेल्छन् पसिनाको अझै दिनरात
आधा पेट पाए हुन्थ्यो गाँस नहुनेको

नभएता भेदभाव छुवाछुतको यहाँ
अधिकारको दाम्लो आफ्नै साथ नहुनेको

सगै बसी सबैसँग ढिडो खान पाए
फर्किन्थ्यो कि केही खुसी आश नहुनेको

मेरा गाउँलेहरु

यहि छन जीवन
सँगै बेजोड बस्तीहरु
प्रकाशका निम्ति
ठाँउ खोजिरहेका शक्तिहरु ।



यो मेरै गाउँ हो
दन्केको छ भोकको ज्वाला
त्यै ज्वालामा पिल्सीरहका छन पेटहरु
पाली रहेछन गिठ्ठा अनि भ्याकुरले जीवन
एक मुठ्ठी माटोको निम्ति
नाउँ खोजिरहेछन छातीहरु ।

भालेको डाकमा उठ्छन
मध्यरातमा भोकै सुत्छन
बाढीले बगाएको उर्वर भुमिलाई
छातीमा राखेर लमतन्न छन
विदेशी ऋणको भारी बोकेर
यिनै बेतिथिको बेवास्ताका लागि
खोजिरहेछन् साथीहरु ।



यही छन दुःख अभाव
अनि वेदनाका कथाहरु
कतै छन परिवर्तनका मोहक दृश्यहरु
ब्वाँसाहरु अपाङ्गको बैशाखी
खोसेर सगरमाथा चढिरहेछन
सम्भावनाका ढोकाहरु बन्द गर्दै
विरताको प्रदर्शन देखाईरहेछन्

तर
थाहा भइसकेको छ गाउँलेहरुलाई
चेलीहरु सीमापारिका
रेडलाइट एरियामा छन
कान्छाहरुलाई मानव यन्त्र बनाइएको छ
पहाडी भित्ताहरुमा रोपिएका रक्तविजहरु
एकाएक समथर मैदान अनि सडकमा उमि्ररहेछन ।

र त अन्तिम विकल्प खोजिरहेका छन्
विद्रोहको भाषामा
मेरा गाउँलेहरु र म पनि ।